Hoe tactiele tools nieuwe deuren in therapie openen
“Ik had de systeemkaart uitgetekend op een groot vel papier op tafel – een soort van plattegrond met daarop tastbare objecten, door Annelies zelf aan de hand van een voorbereidende oefening meegebracht, welke de relaties in haar gezin visualiseerden. Terwijl ze haar objecten verschoof, viel ze plotseling stil. ‘Nu zie ik het pas,’ zei ze, wijzend naar het patroon dat zichtbaar werd… Een inzicht dat in tien gespreksessies niet naar boven was gekomen, werd in één tactiele oefening kristalhelder.”
Dit soort doorbraken zie ik niet alleen in therapeutische settings, maar ook bij coaches die vastgelopen cliënten begeleiden, docenten die hun kennis willen vertalen naar de praktijk, en professionals die hun standaardprotocollen willen verrijken met meer participatieve methoden. Er gebeurt iets bijzonders wanneer mensen dingen kunnen aanraken, verschuiven, vormen. Tactiele tools bereiken vaak wat woorden alleen niet voor elkaar krijgen. Het voelt vaak te mooi om waar te zijn – zou deze aanpak echt zoveel verschil maken? Maar dan volgt weer zo’n doorbraakmoment zoals bij Annelies. Deze ervaringen bevestigen telkens opnieuw dat het versterken van de brug tussen design en psychologische praktijk de moeite waard is.
De kansen die ik waarneem
Uit gesprekken met psychologen, coaches en cliënten komt steeds hetzelfde beeld naar voren. Cliënten snakken naar manieren om zich werkelijk begrepen te voelen. Ze raken vermoeid van al dat praten zonder concrete resultaten. Ze willen doorbraken, geen eindeloze gesprekken. Ze zoeken naar iets tastbaars om mee aan de slag te gaan.
Psychologen worstelen ondertussen met hun eigen uitdagingen. Ze ervaren frustratie wanneer cliënten maar niet tot inzicht komen. Hun opleiding richt zich sterk op gesprekken, waardoor andere manieren om complexe emoties en patronen zichtbaar te maken vaak buiten beeld blijven.
Voor de innovatieve solopraktijker biedt deze aanpak ruimte voor een persoonlijke stijl binnen professionele kaders. Creatieve therapeuten en coaches herkennen de kracht van tactiele interventies, maar vinden hier een gestructureerd raamwerk dat hun intuïtieve proces ondersteunt.
Hier ligt een kans. Een spannende kans, maar ook een uitdaging. Design thinking tools zijn bij uitstek ontwikkeld om zaken tastbaar en inzichtelijk te maken. Deze tools kunnen waardevol zijn in therapie, mits ze op de juiste manier worden ingezet. De grote vraag is hoe deze methodes zo kunnen worden aangepast dat ze effectief werken in een psychologische context.
Wat mijn onderzoek laat zien over effectieve aanpassingen
Door observaties van psychologen, coaches en hun cliënten beginnen patronen zichtbaar te worden. Het onderzoeksproces kan soms frustrerend traag verlopen, en het is een enorm bolwerk waar je je in begeeft maar gaandeweg worden inzichten duidelijk over wat werkt en wat niet:
Van lineair naar circulair denken
In design thinking benaderen we complexe vraagstukken door steeds opnieuw te proberen, te falen, te leren, bij te stellen. Die manier van denken – niet rechtdoor maar in cirkels – kan zo waardevol zijn in therapie.
In de praktijk gebeurt er iets bijzonders wanneer psycholoog en cliënt samen experimenteren, samen ontdekken wat werkt, en vervolgens bijstellen. De relatie wordt gelijkwaardiger. De psycholoog transformeert van expert met alle antwoorden naar reisgenoot in het proces. Die gelijkwaardigheid blijkt een essentieel element, ook al is het voor sommige psychologen een uitdaging om hun traditionele expertrol wat los te laten.
De kracht van het tastbare
Het is fascinerend te zien hoe het verschuiven van objecten, het tekenen van relaties, of het boetseren van emoties inzichten naar boven kan brengen die in een gesprek verborgen blijven:
- Tastbare representaties maken abstracte gevoelens opeens behapbaar
- Handwerk activeert andere hersengebieden dan verbale communicatie
- Soms zit kennis niet in het hoofd maar in de handen – iets wat veel makers herkennen
Een sprekend voorbeeld komt van een psycholoog die vertelde over een cliënt die steeds over haar “muur” praatte. Maar pas toen ze die muur daadwerkelijk bouwde met blokken, ontdekte ze iets nieuws: die muur had gaten, er kwam licht doorheen. Deze realisatie veranderde haar perspectief volledig. Zulke momenten onderstrepen het potentieel van deze benadering.
Voor maatschappelijk werkers bieden deze methoden nieuwe mogelijkheden om systeemgericht te werken. Een maatschappelijk werker vertelde hoe het visualiseren van het sociale netwerk met objecten direct inzicht gaf in ondersteuningsbronnen die voorheen onbenut bleven. POH-GGZ professionals vinden in deze aanpak juist handvatten voor kortdurende interventies die blijven beklijven.
Nieuwe samenwerkingsdynamiek
Als je design tools gebruikt in therapie, dan verandert er iets in hoe cliënt en psycholoog samenwerken:
- De psycholoog geeft structuur, zet de kaders
- De cliënt vult in, geeft betekenis
- Samen ontdekken ze wat werkt en wat niet
- Ze ontwerpen eigenlijk samen het therapieproces
Dat klinkt simpel, maar het is zo’n ander model dan het meer traditionele idee van therapie waar de psycholoog stuurt en de cliënt volgt. En er zijn al mooie verschuivingen in de relatie psycholoog-cliënt zichtbaar maar het kan nog beter. Het gebruik van ontwerpprocessen geeft cliënten meer autonomie, maar wel binnen een veilige structuur. En dat is precies wat de meeste mensen zoeken in therapie.
Mijn worsteling en bijdrage aan deze ontwikkeling
Op dit moment ligt de focus op het ontwikkelen en testen van het proces en een eerste versie van een basis toolkit die design thinking en therapie verbindt. Dit verloopt met vallen en opstaan. Testsessies leveren soms volledig onverwachte resultaten op, en er is ook weerstand te overwinnen – niet alle psychologen zijn direct enthousiast over het aanpassen van hun vertrouwde werkwijze.
De uitdaging ligt in het creëren van een toolkit die:
- Laagdrempelig is, ook voor psychologen zonder design-achtergrond
- Werkelijke verandering teweegbrengt, niet slechts een leuke afwisseling biedt
- Flexibel genoeg is voor uiteenlopende situaties en mensen
- Zoveel mogelijk te combineren met eigen materialen – zowel door de psycholoog voor langdurige inzet als door de cliënt voor kortdurende interventies.
Verrassend genoeg blijken vaak de eenvoudigste tools tot de grootste doorbraken te leiden. Een set kaarten met afbeeldingen zoals in een oud Memory-spel, alledaagse voorwerpen, een vel papier met een simpele indeling – meer is soms niet nodig. Maar… het gaat uiteindelijk niet om de tools zelf. Het draait om hoe ze worden ingezet. Net zoals bij design sessies maakt de manier waarop een facilitator het gesprek leidt het verschil.
Die faciliterende rol verdient nu de meeste aandacht. Hoe worden tools het beste aangeboden? In welk tempo? Met welke begeleidende vragen? En bovenal: welke houding is effectief als begeleider? De beste tools blijven ineffectief bij verkeerd gebruik, terwijl een vaardige facilitator zelfs met eenvoudige middelen betekenisvolle doorbraken kan bereiken.
Wat steeds duidelijker wordt, is dat deze aanpak niet beperkt blijft tot de traditionele therapiesetting. Maatschappelijk werkers vinden hierin tools die aansluiten bij hun systemische benadering. Coaches en loopbaanbegeleiders waarderen de hands-on kwaliteit die past bij hun actiegerichte aanpak. POH-GGZ-professionals ontdekken mogelijkheden voor effectieve kortdurende interventies. Juist in de grensgebieden tussen verschillende disciplines ontstaan vaak de meest verrassende toepassingen.
Een oproep aan beide werelden
Deze brug wordt niet alleen tussen design en therapie gebouwd, maar verbindt ook verschillende helpende beroepen. Of je nu psycholoog, coach, of maatschappelijk werker bent – elk perspectief verrijkt deze ontwikkeling. En bovenal zijn de ervaringen van mensen die zelf als cliënt, deelnemer of student met deze methoden werken onmisbaar.
Momenteel heb ik al een kleine, betrokken groep die wil meedenken en experimenteren met deze aanpak. Daarbij is in deze eerste verkennende fase ook ruimte voor een select aantal professionals en ervaringsdeskundigen die willen bijdragen aan het testen en verfijnen van de methodiek. Of je nu vanuit professionele interesse of persoonlijke ervaring betrokken wilt raken, jouw perspectief is in deze vroege ontwikkelingsfase van grote waarde.
Kortom: ik ben op zoek naar mensen die willen meedenken over deze benadering – psychologen, designers en vooral mensen met therapie-ervaring. Ben je nieuwsgierig naar hoe design thinking en therapie elkaar kunnen versterken en wil je samen experimenteren? Laat het me weten door een bericht te sturen.
