Iets scheppen begint eigenlijk altijd met onderzoeken: weten wat je weet en waar je hiaten liggen. Pas dan kun je tot nieuwe vormen komen. Dat geldt net zo goed voor studeren. Als je dit proces uiteenrafelt, heb je drie stappen.
Drie stappen
- Verzamelen – kennis uit je studie, boeken of je omgeving ophalen.
- Ordenen en analyseren – zodat zichtbaar wordt waar de gaten in je kennis zitten. Dit is ook de fase waarin je je einddoel formuleert, of dat nu een paper, een boek of een combinatie daarvan is.
- Vormen – nieuwe kennis en inzichten omzetten in een paper, een ontwerp, een infographic of iets anders tastbaars.
De uitdaging van lineaire structuren
Een van de grootste uitdagingen waar ik zelf tegenaan liep, is de lineaire structuur van boeken en papers. Tijdens de researchfase bij een opdrachtgever werd dat nóg duidelijker: een enorme hoeveelheid informatie, vaak geordend volgens de cultuur van de organisatie, maakt het lastig om eigen patronen te zien.
Nu ik beter begrijp dat we allemaal onze eigen voorspellingen en aannames loslaten op onze omgeving (o.a. predictive processing), snap ik ook beter hoe ik een vertaalslag kan maken. Hoe ik mijn eigen denken kan verbinden met dat van een ander — of dat nu een persoon of een organisatie is.
Verbinden als kern
En dat is precies wat ik doe met deze drie stappen. Door te verzamelen, te ordenen en te analyseren, zie ik onverwachte patronen en mogelijkheden. Daarbij gaat het niet alleen om tekst, maar ook om beeld, objecten of processen.
“Creativity is just connecting things. When you ask creative people how they did something, they feel a little guilty because they didn’t really do it, they just saw something.” – Steve Jobs
Inzicht komt niet vanzelf. Het verzamelen van kennis en er vervolgens mee spelen — door te denken, te tekenen, te schrijven of te doen — dat is de kern. Het is precies die speelsheid die nieuwe patronen zichtbaar maakt.
Mijn kaartenbak
Dat is ook hoe ik mijn ‘kaartenbak’ voor mijn studie gebruik. Ik zet hem anders in bij onderzoek of ontwerpwerk, maar steeds gaat het om hetzelfde principe: brokjes informatie losmaken uit hun oorspronkelijke context zodat ze nieuwe verbindingen kunnen aangaan.
Sönke Ahrens beschrijft dit prachtig in How to Take Smart Notes: door informatie los te koppelen en opnieuw te specificeren, ontstaat ruimte om ermee te spelen. Elke keer als je het ‘zand’ opschudt, dwarrelt het in een ander patroon neer — en telkens zie je iets nieuws.
Atomaire notities
Stel: je hebt een tekst uit thema 1, paragraaf 1 in Obsidian. Je kunt daar woorden uit selecteren en linken aan modulaire notities. Elke notitie bevat één begrip, theorie of persoon. Dat is cruciaal. In plaats van grote samenvattingen maak je atomaire notities. Simpele bouwstenen die je brein helpen verbanden te leggen.
Onze hersenen willen namelijk altijd een geheel zien. Daardoor vullen we hiaten automatisch op — vaak met bias als gevolg. Door juist de losse onderdelen en de gaten ertussen zichtbaar te maken, train je jezelf om nieuwe patronen te ontdekken.
Het systeem van Luhmann
Niklas Luhmann werkte hiervoor met een gelaagde structuur:
- MOC’s (Maps of Content): de hoofdlijnen op een indexkaart.
- Sub-MOC’s: indexkaarten op een lager niveau.
- Atomaire notities: korte stukken tekst in eigen woorden.
Dit systeem gebruikte hij als scaffolding voor zijn boeken. Doordat alles gelinkt is, zie je ineens dwarsverbanden die je in een lineair studiepad nooit zou opmerken.
Toepassing in onderwijs
Bij Historiana deed ik onderzoek naar modulair lesmateriaal. Dat bleek tijd, geld en energie te besparen én het materiaal actueler te maken. Voor studenten levert het ook iets op: niet alleen leren voor een diploma, maar leren voor je eigen leven en omgeving.
En dat is waar notetaking voor mij over gaat: niet samenvatten, maar verbinden. Binnenkort laat ik zien hoe dat er in de praktijk uitziet.
Bron featured image houten archief kast: https://niklas-luhmann-archiv.de/nachlass/zettelkasten
